Samen op de tuin

Origineel door Eduard van Holst Pellekaan
Bewerkt voor website

Toen Emmy de Groot hier 25 jaar geleden een tuin nam, waren de tuinders nog vooral mannen die productie teelden. Strakke rijen met kolen, aardappelen en wortelen. Aan de randen een paar Afrikaantjes. Heel klassiek.

Hoe anders is het nu. Ineke heeft een bloementuin vol kronkelende paden. Leonie Visser teelt in strak getimmerde bakken en heeft een flinke picknicktafel. Barbara Cooper en René Hennevanger tuinieren volgens de ecologische ‘no dig’-methode. Emmy zelf heeft gezellig van alles door elkaar staan – fruitbomen, groenten, bloemen en een mooie zithoek aan het water.

Mijn landgoed

Emmy kreeg het volkstuinieren met de paplepel ingegoten. “Mijn ouders kwamen uit grote boerenfamilies. Ze waren de eersten die gingen studeren en kwamen in Heemstede terecht. Een moestuin was vanzelfsprekend. Sterker nog, mijn vader was voorzitter van volkstuinvereniging Groenendaal. Als kind hielpen we mee met snijbonen draaien en tuinbonen doppen.”

In de loop der jaren groeide haar tuin uit tot “mijn landgoed, mijn domein”, zegt ze. Lachend: “Mijn partner mag wel komen, maar alleen als ik dat wil. En hij mag zich nergens mee bemoeien.”

Zo is de tuin een vrijplaats waar niets moet. Je kunt hier even stil staan en stil zijn, terwijl om je heen het leven voortraast. Het is een plek waar je je blijft verwonderen over de natuur, zegt ze, terwijl ze een foto laat zien van een Grote Beer – een bontgekleurde nachtvlinder die ze onder een blad verscholen aantrof. En het is een plek waar, ook als het even minder met je gaat, er altijd anderen zijn die zeggen: ga jij maar even zitten, wij doen het wel even. Emmy: “De tuin is mijn psychiater, dokter en sportschool ineen.”

Hoezo kneuterig

Ook voor Leonie heeft de tuin een helende werking. “Vorig jaar overleed mijn man. We waren heel actief, wandelden altijd veel. Dat viel ineens weg. Via een vriendin mocht ik hier af en toe op de tuin zijn, om de zinnen te kunnen verzetten. Ik moet zeggen: ik had weinig met tuinieren en over volkstuinen had ik vooroordelen. Ik dacht dat het allemaal heel kneuterig was. Maar het bleek heerlijk om hier te zijn. Ik liet me op de wachtlijst plaatsen en drie maanden later was ik aan de beurt.”

De vooroordelen. Ze horen ze wel vaker. Ineke Schotman: “Dan is het: jíj́, een volkstúín?! Ja, zeg ik dan, overdag op hakken, hier lekker op m’n laarzen.”

Emmy: “En het mooie van deze plek is dat iedereen – van schoonmaker tot arts –hier gelijk is.”

Tussen spoor en sloot

De Herenweg, waar we Emmy, Ineke, Barbara, haar man René en Leonie ontmoeten, is een van de vier complexen van volkstuinvereniging (VTV) Groenendaal. De vereniging werd opgericht in 1958 en heeft nu in totaal 335 tuinen, van 50 tot 300 vierkante meter.

Die eerste jaren leidde VTV Groenendaal een armzalig bestaan. Voor een dubbeltje per vierkante meter kon je ‘tussen spoor en sloot’ je gang gaan. Je tuinde om voedsel te produceren voor eigen gebruik en voor behoeftige mensen in de omgeving. Maar de gemeente zag Groenendaal alleen als een recreatieve vereniging die niet voor ondersteuning in aanmerking kwam. Dat veranderde in de jaren zeventig. Bij de Amsterdamse Waterleidingduinen kwam een strook grond vrij die de vereniging kon huren. Het betekende niet alleen groei van het aantal tuinen en leden, er kwam ook een echt bestuur. Én de verhouding met de gemeente verbeterde. Met dank aan wethouder Willemse, zelf tuinliefhebber, die de vereniging alle steun toezegde.

De groei, compleet met wachtlijsten, zette door en uiteindelijk werd in 1990 het vierde complex geopend. Nu in 2023 – het jaar dat Groenendaal haar 65-jarig bestaan viert – huurt de vereniging drie tuinen van de gemeente en heeft ze er een in eigendom.

De Gillestuin

Die relatie met de gemeente is belangrijk, vertelt Ineke, voorzitter van de vereniging. Zo vroeg Groenendaal in 2021 met succes gemeentesubsidie aan voor nieuwe, sociale initiatieven. Afgelopen jaar kon daardoor de Gillestuin worden geopend door de wethouder. De tuin is een initiatief van Ineke, Barbara en Emmy. Toen verenigingslid Chiel twee jaar geleden overleed, begonnen zij na te denken over wat er zou kunnen met de vrijgekomen tuin die, als je het complex opkomt, meteen vooraan ligt. Barbara: “We dachten: dit is een uitstekende plek voor de tuinders om elkaar te ontmoeten, maar ook om de mensen uit de omgeving te verbinden.” Emmy: “Ik zie veel eenzame mensen – ik schrik daarvan. Dat is echt een motivatie om iets gezamenlijks te doen.”

Gemeenschappelijke pluktuin

Zo werd Chiels 100 vierkante meter de Gillestuin, waar de tuinders elkaar wekelijks kunnen treffen. Wel in een wat klassieke verdeling trouwens. Op woensdagochtend zijn het vooral de dames die met elkaar koffiedrinken. Op donderdagavond zoeken de mannen elkaar op en drinken ze een biertje. Elke eerste zondag van de maand zijn ook de mensen die (nog) geen lid zijn, welkom. Voor koffie, thee, taart en stekjes. En rondleidingen en verhalen voor als je meer wilt weten.

Dat is nog maar het begin. In het tuinseizoen van maart tot en met oktober is er sinds vorig jaar een heel programma met een high tea voor de hele vereniging, een jeu de boules-competitie en een schildercursus. Emmy, Barbara en Ineke zijn met een groep vrijwilligers ook al bezig met het volgende project: een gemeenschappelijke pluktuin, die bijvoorbeeld ook kan worden gebruikt voor dagbesteding.

Tussen vrijwillig en vrijblijvend

De uitdaging, zeggen ze, is om op de tuin de balans te vinden tussen vrijwilligheid en vrijblijvendheid. Met de Gillestuin en de pluktuin is er veel enthousiasme voor sociaalmaatschappelijke initiatieven; de verbinding leggen tussen groepen die elkaar eerst niet kenden. En dat is echt anders dan tien jaar geleden, toen het meer ieder voor zich was.
Er zijn veel vrijwilligers actief, op allerlei terreinen. De Gillestuin is mede door hun inzet tot stand gekomen. René: “We hebben net een aantal nieuwe leden en die begonnen meteen heel enthousiast mee te organiseren.”

Ineke: “Ja, dat is geweldig. Maar, het hóeft niet. Eén keer per jaar hebben we de doedag – dat we met z’n allen een paar uurtjes de klusjes doen die echt nodig zijn. Zoals rommel uit de sloot halen en de paden goed beloopbaar maken. We hebben ook een vrijwilliger die er niet aan moet denken om in een of ander groepje te zitten. Maar hij timmert werkelijk alles wat je hem vraagt. Wel in zijn eigen tijd en tempo. Ook goed.”

Herten en veenmollen

En dan zijn er natuurlijk de plagen. De herten uit het Waterleidinggebied, die brutaal door de sloten naar de tuinen zwemmen en daar je tulpen opeten en hun behoefte doen. Of de veenmol – een enorme krekel dat net als de mol voornamelijk onder de grond leeft en op zijn weg hele wortelstelsels doorknaagt. 

“We telen nu een aantal gewassen in bakken. Dan kan de veenmol er niet meer bij”, zegt Barbara. Samen met René heeft ze 180 vierkante meter – ze betalen er inclusief lidmaatschap het bescheiden bedrag van 160 euro per jaar voor. In de pas aangelegde vijver is nu net – hoera! – de eerste kikkerdril gespot. Bij Barbara en René staan de kolen, bloemen en het fruit losjes door elkaar. Er tussendoor ligt de grond bedekt met mulch – organische bodembedekkers zoals halfvergane bladeren, takjes, compost en houtsnippers. Daarmee voed je de bodem en hoef je niet te spitten. Met als groot voordeel dat je het bodemleven niet verstoort. De ecologische tuindermethode levert wel een wat rommelig beeld op. En af en toe opgetrokken wenkbrauwen van andere tuinders die van netjes en strak houden. 

Barbara: “Ja, ik weet het. Er zijn tegenwoordig zoveel verschillende stijlen. Wij zweren hierbij. Leonie doet het weer heel anders. En Ineke en Emmy ook. Maar het leuke is dat we elkaar hier allemaal respecteren.” “En we zorgen voor elkaar”, zegt Ineke, terwijl ze, “ik kan het niet laten” wat onkruid uit de tuin van Emmy trekt.