De enige vrouwelijke keizer van China

Originele tekst door Mirjam van der Linden
Bewerkt voor website

Ze schopte het van ‘bijvrouw’ van de keizer tot echtgenote van zijn zoon en uiteindelijk eerste en enige vrouwelijke keizer – het woord keizerin kennen ze niet – van China. Omdat ze als vrouw geen eigen voornaam had, alleen haar vaders naam Wu, gaf ze zichzelf er een: Zhao, ‘de heilige en goddelijke heerser’. Ook de eretitel waarmee ze later werd aangesproken, komt waarschijnlijk uit haar eigen koker: Zetian, ‘de weg naar de hemel volgend’. Dat werd dus Wu Zetian. Vijftien jaar, van 690 tot 705, heerste deze eigenzinnige en doortastende ‘feministe’. Met haar hervormingen in handel en landbouw en omarming van diverse godsdiensten drukte ze een onuitwisbaar stempel op de Chinese geschiedenis. Ze sprak enorm tot de verbeelding (tv-series te over) maar in de Chinese politiek is ze lang doodgezwegen. Een vrouwelijke machthebber, die ook nog te boek stond als zeer wreed: schijnbaar niet iets om trots op te zijn. 

Maar tijden en inzichten veranderen en Keramiekmuseum Princessehof heeft nu een primeur voor Europa gerealiseerd. Met hulp van een bureau in Rome dat gespecialiseerd is in de Aziatische kunstmarkt – een soort expositiemakelaar – wist het een grote Chinese tentoonstelling over Wu Zetian in te kopen en in coproductie verder te ontwikkelen. Conservator Denise Campbell geeft een toelichting op vijf van de meer dan honderd objecten.

Wu Zetian
Onderdeel van 18de-eeuws album met portretten van 86 keizers van China | China | Qing

“Er bestaat geen portret van Wu Zetian uit haar eigen tijd. Wel schijnt de grootste boeddha uit het Longmen-complex op haar geïnspireerd te zijn. Deze schildering staat in een 18de-eeuws boek over alle Chinese keizers. Als enige vrouw gelijkwaardig tussen al die mannen, best een statement. Ze komt op mij afstandelijk en onpersoonlijk over, meer symbool dan mens. Wie Wu Zetian was – heldin, of toch vooral konkelaar en ‘meest wrede heerser’ met een eigen moordcommando? Mijn conclusie is dat de geschiedschrijvers, vooral mannen, haar geen recht hebben gedaan. Ze hebben haar te veel beschouwd als een geval apart. Maar denk je dat de keizers voor en na haar zo aardig waren voor hun politieke tegenstanders? Als vrouw stond ze op achterstand. Wat dat betreft is haar verhaal actueel: ook vrouwelijke politici van nu worden nog vaak anders beoordeeld dan hun mannelijke collega’s.”

Vrouwelijke polospeler
China | Tang (618-907) | aardewerk | Luoyang Museum

“Wu Zetian gedroeg zich als een geëmancipeerde vrouw. Tijdens haar bewind mochten dames uit de betere kringen meer deelnemen aan het openbare leven. En een potje polo spelen bijvoorbeeld. Vaak droegen ze daarbij zelfs een broek. Lekker praktisch, maar ook een modestatement! Dit prachtig levendige miniatuurbeeldje was een grafgift. Grafgiften gingen met de overledene mee de tombe in en moesten levensecht zijn. Want doden leven voort – in het hiernamaals of in de tombe zelf, die met verschillende kamers net een huis was. De grafgiften vertelden: zo zag je leven eruit, zo wil je door. Ze werden in reeksen geproduceerd, in mallen. Oorspronkelijk was dit aardewerk ‘koud beschilderd’, zoals dat heet. Dus niet in een oven gebakken. Waarschijnlijk in rood, bruin en zwart. Ook de houten polostok die er mogelijk aan heeft gezeten, heeft de vochtige tombe niet overleefd.”

Tegel met dubbel fenikspatroon
Hanyuan-hal, Luoyang, China | Tang (618-907) | aardewerk | Luoyang Museum

“Het is net een rebus, deze tegel. De stippen zijn parels en parels brachten geluk. De twee feniksen met gespreide vleugels zijn het machtssymbool dat Wu Zetian voor zichzelf koos. Ambtenaren hadden een feniks boven de stad zien vliegen toen ze de troon besteeg en dat interpreteerde zij als goddelijke goedkeuring. Want deze vogel zou zich alleen vertonen tijdens het bewind van rechtvaardige keizers, ging het verhaal. De keizers vóór haar gebruikten de draak. Dit soort eerbetoon-tegels zag je in muren ter decoratie, maar ook op straat: dankzij het reliëf ging je bij koud en nat weer niet zo snel onderuit. Het is een klei die er na het bakken donker uitkomt, zonder glazuur of verf, vergelijkbaar met onze baksteen.”

Hemelse Koning
Graf van generaal An Pu en zijn vrouw, China | Tang (709) | aardewerk, sancai | Luoyang Museum

“Deze boeddhistische krijger staat heel sterk en afschrikwekkend te zijn. Hij is een van de vier Hemelse Koningen die, gekoppeld aan de windrichtingen, bij graven en tempels stonden om het kwaad af te weren. Wu Zetian maakte het boeddhisme groot in China. Dat was slim eigenbelang: de invloedrijke Chinese leer van het confucianisme* verbood vrouwelijke leiders, maar de van oorsprong Indiase religie deed dat niet. Het beeld is een fantastisch voorbeeld van het driekleurige ‘sancai-keramiek’, met uitwaaierende stukken waardoor er beweging in zit. Alsof de wind eronder waait. Het was vast een kostbaar exemplaar. Met een hoogte van 113 cm was er een grote oven voor nodig en glazuur moet je meerdere keren bakken, wat veel hout kost. En hout, nodig om huizen te bouwen en te stoken, was schaars. Ook toen was houtkap al een probleem.”

Paard (618-907) | aardewerk, sancai | Luoyang Museum

“Fergana-paarden waren in de tijd van Wu Zetian alleen bedoeld voor de elite en waren een gewild statussymbool. Dit paard is bedekt met groen, blauw en okerkleurig glazuur. Het is een prachtig voorbeeld van het hoogst gewaardeerde keramiek uit deze periode: het sancai-keramiek. De graftombes van belangrijke personen werden gevuld met soms wel honderden van dit soort beeldjes. Het paard stond symbool voor welvaart en rijkdom, maar er zijn ook andere beeldjes gevonden zoals: kamelen, gebouwen en mensfiguren. In de collectie van het Luoyang Museum is maar één voorbeeld van een blauw geglazuurd paard te vinden. De precieze details en de blauwe kleur maken dit een kostbaar beeldje. Het blauwe pigment moest helemaal uit Centraal-Azië geïmporteerd worden. Bij het inrichten van de tentoonstelling bleek dit paard het favoriete voorwerp van veel collega’s. Eigenlijk geldt dat ook wel voor mij, het is zo’n prachtig en levendig dier!”